9 november 2022 Inleiding In juni van dit jaar heeft de Raad Volksgezondheid & Samenleving (RVS) een advies uitgebracht dat heet ‘de kunst van het innoveren’. Een pakkende titel, want innoveren is werkelijk een kunst. Aanleiding voor het advies is de stelling dat het Nederlandse innovatiebeleid voor zorg en sociaal domein dringend aan herziening toe is. De uitdagingen in de zorg en het sociaal domein voor de komende jaren zijn enorm. Om deze uitdagingen aan te kunnen wordt veel gevraagd van de innovatieve kracht van onze samenleving. Bovendien overstijgen de maatschappelijke opgaven de kaders en rollen van individuele organisaties in de zorg en het sociaal domein. De RVS heeft daarom haar advies gebaseerd op de vraag ‘hoe kunnen we stimuleren dat innovaties in de zorg en het sociaal domein bijdragen aan maatschappelijke opgaven? Zonder volledig te willen zijn, volgen hieronder de mij meest aansprekende aanbevelingen. Heb oog voor de complexe aard van de opgaven; verbinden en leren Maatschappelijke opgaven zijn te zien als ‘ongestructureerde’ problemen Ze zijn moeilijk te definiëren en zeer complex en bieden geen definitieve oplossing. Deze opgaven strekken zich uit over meerdere domeinen, zijn stevig verankerd in onze stelsels en instituties en moeilijk stuurbaar vanwege de vele actoren met uiteenlopende belangen. Hun karakter is zelden uitsluitend technisch en rechtlijnig, aldus de RVS. Transitiemanagement dient zich daarom te richten op de beïnvloeding van dergelijke hardnekkige maatschappelijke problemen en moet ook systeemverandering in beschouwing nemen. Succes vereist het in acht nemen van transitiepatronen, zoals gedrag, cultuur, technologie, economie, instituties en beleid die elkaar voortdurend wederzijds beïnvloeden en dus niet in afzondering kunnen worden bestudeerd. Voorwaarde voor het werken aan grote maatschappelijke opgaven en een ander type innovatie is een wijziging van het dominante korte termijnperspectief gericht op financiële beheersing – alles uitdrukkend in kosten en baten – naar een breder perspectief op welzijn en respect voor mens en natuur. Het vraagt ook om een andere sturing; noch een top-down sturing door de overheid, noch een vrijemarktbenadering. Het vraagt om een samenwerking tussen alle relevante partijen in nieuwe rollen en andere omgangsvormen met ruimte voor zowel individuele creativiteit als gezamenlijke richting.[1] Durf om systemen en financieringsstromen aan te passen De overheid heeft de rol en de capaciteit om te sturen op systemische veranderingen die nodig zijn voor de grote maatschappelijke opgaven. Tussen de eigenschappen van het systeem en de patronen van de gewenste verandering is verbinding nodig. Hierbij passen de vragen: wat moet er gedaan worden, en hoe kunnen we de budgetten en systemen zo vormgeven dat de ambities worden gerealiseerd? Dit vraagt om systemen met een zekere flexibiliteit, fluïditeit en ruimte voor experimenteren, leren en verbeteren; eigenschappen waar innovaties met oog voor maatschappelijke opgaven bij gedijen. Stelsels, regelgeving en verantwoording zullen die ruimte moeten bieden. Hiervoor is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid. Belemmerende verantwoordingseisen en rechtmatigheidscontroles dienen te worden doorbroken.[2] Wettelijke toezichthouders dienen hun instrumenten steviger te verbinden met maatschappelijke opgaven De RVS adviseert om het perspectief van systeempartijen – zoals wettelijke toezichthouders, brancheorganisaties en vakverenigingen – te verbreden en onderling meer met elkaar te verbinden. Als eerste betekent dit dat in landelijke kwaliteitskaders, richtlijnen en protocollen over wat goede zorg is minder gedetailleerd wordt vastgelegd wie wat op welk moment moet doen. Gepleit wordt dat de betrokken partijen (vakverenigingen en koepels van zorgorganisaties, cliënten en verzekeraars) hun kwaliteitskaders meer vanuit maatschappelijke opgaven opstellen en toetsen of regels en protocollen voldoende ruimte bieden voor het toepassen van nieuwe werkwijzen, maar ook het afbouwen van oude werkwijzen. Zorginstituut Nederland zou zijn toetsingskader hiervoor moeten aanpassen, zodat het bij opname in het Register (overzicht van kwaliteitsstandaarden) kan toetsen of aan deze oproep gehoor wordt gegeven. Als tweede adviseert de RVS om de wijze van toezicht houden en verantwoorden meer te laten aansluiten bij dat wat nodig is voor opgavegerichte innovatie. Opgavegerichte innovatie vraagt om ruimte voor leer- en verbeterprocessen in zorgorganisaties. De wijze van verantwoorden zou een lerend systeem in zorgorganisaties meer kunnen ondersteunen en kan het blindstaren op naleving van normen en regels terugdringen. Toezichthouders zouden bijvoorbeeld meer in gesprek kunnen gaan over hoe zorgorganisaties en financiers een maatschappelijke bijdrage leveren, en over de tijd en het vertrouwen die professionals krijgen om te werken aan opgavegerichte verandering. Slot Binnen de zorgsector en het sociaal domein is veel innovatiekracht aanwezig. Maar de opgaven voor deze domeinen zijn ook groot. Met haar advies bepleit de RVS om maatschappelijke opgaven richtinggevend te laten zijn voor iedereen die zich met innovatie bezighoudt. Kern hiervan is het doorbreken van de verkokerde overheidsonderdelen, om te kunnen sturen op innovaties waaraan de samenleving behoefte heeft. Het hanteren van lonkende perspectieven en heldere missies zorgt daarbij voor inspiratie en beweging. Essentieel voor succes is het mensgericht sturen op verbinding. De verandering moet mensen raken, moet breed gedragen zijn en levend worden gehouden. Henry Goverde [1]. Raad voor Volksgezondheid & Samenleving, De Kunst van Innoveren, juni 2022, pagina 41-42. [2]. Idem, pagina 42.